ڤێراگەهشتن

بەرهەڤکرن: ایمان احمد عبوش محمد

دەست پێک‌

ڤێراگەهشتن پێکهاتیە ژ زانیاریێن دەوروبەر و تێگەهشتنا وان و شروڤەکرنا وان، لێ دراستی دا یاب زەحمەتە پێشبینیا کەسێن بەرامبەر بکەین بەلێ تێگەهشتنا رەفتارێن وی دێ بیتە ئەگەرێ هندێ کو بومە ادراک چیبیت لسەر وێ رەفتارێ یاکو کەسێ بەرامبەر دکەت ادراک پروسەیەکا معرفیە و گەلەک لایەنا بخوڤە دگریت، ڤێراگەهشتن ئەو چالاکیە یاکو مێشکێ مروڤی ب دانانا رێکان ژبو چارەسەر کرنا ئاریشان و تێگەهشتنا وان و ئەو رەفتارین مروف دکەت وهزرا مروڤی ڤەدگریتو ادراک وی کاری بو مروڤی دکەت.
پيكهاتيه ژريكخستنا زانياريان و شروڤەكرنا ئەوان زانياريێن هەستی ئەوێن برێكا هـەستەوەران دگەهنەمه، ژبەر وێ چەندێيه داكو ئەم ل دەوروبەرێن جيهانا خو شارازابين، ژبەر هندێ ئەم دشێن بێژين ادراك پروسەيەكا شروڤەكرنێيه كو بتنێ ب رێكا هەستكرنێ دروست نابيت، ودڤێت ئەم هـەمی بزانين ئەف پروسە يا ئالوزه، چونكی پتريا جاران نەشێن راستيا وان تشتا تێبگەهـينين و بزانين،بو نموونە ئەم نەشێن گول هـەمی دەنگێن نزم بين وەكی دەنگێ چەكچەكيلێ (عزيز، ٢٠٢١).
هـەست ئەو پروسێسه كو ژ ئەنجامێ وێ داروژێنەر هـەست پێ تێنەكرن و دهـێنه دياركرن، هـەستپێكرن ب قوناغا ئێكێ دهيتە دانان و پاشی چافتێبرين و ئاگەهـداربوون (التركيز و لانتباه)، لێ دراستيدا يا بزەحمەته هـەست بڤێ قوناغێ بهێته كرن ژبەركو ئەڤ پروسێسه يا بلەزه دچاڤ نقينەكێدا گەلەك جاران روويدەت و ئەڤا كو پيدڤيە ئاماژه بو بهێتە كرن ئەو ژي دياركرنا جهە وئاراسته دوريرو نێزيكيا و رووژێنەرێن جيهانا دەرڤه وناڤ مروڤی بهێته نياسين ب رێكا هـەستەوەرانڤه و هـەست ب هـەبوونا گهورينا ئاگەهـداركەرا دكەين (قه ره جه تانى, ٢٠١٩).
ڤێراگەهشتن پروسەكا مەعريفيە، گەلەك لايەنا بخو ڤەدگريت، ئانكو مروڤی شيانێن هـەلبژارتنێ دناڤبەرا ئارزێنەران هـەيه، لدەسپێكا ڤێ پروسێ بريارێ دەت كادێ ئاگەهدارێ كيژ ئارزێنەريبين و دێ كيژ كێ ژ پشت گوهـ هـاڤێت (عزيز، ٢٠٢١).
دڤێ قوناغێدا رامان دهـێته لێكدان ب نەزانين نا مينن بو نموونە دەمێ ئێکی دبينن و بزانين كيه يان دەست ل تشتەكی بدەين بزانين چيە ئەڤە بو وێ چەندێ دزڤريت كو يا د قوناغا پێشكەفتنێدا
(قه ره جه تانى, ٢٠١٩).
هـەسەوەرێن ڤێراگەهشتنێ: ئەو هـەستەوەرن ب شێوەكێ رون ئاشكرا لدەڤ مروڤی، و هـەمی برێكا هەستەوەران و عەلاقاتا ب جيهانا دەرڤەدكەن (عزيز، ٢٠٢١).
ئەو هـەستە ئەم دشێن بێژين ب شێوەکێ تايبەت پێنج (٥) هـەستەوەر بەربەلاڤن دڤێ قوناغێدا ژبەركو ژێدەرێ وان زانياريان ل جيهانا دەرەكيه،هـەست پێکهاتيه ژ (ديتن،گوهلێبوون،بيهـنكرن، تامكرن،دەست لێدان و زانينا سەرجەمێ پيتی) (قه ره جه تانى, ٢٠١٩)
هـەستا لڤينێ: ل شينا وێ دەمار گەهـ و هەستيكێ مروڤيه، ئانكو هەستا لڤينێ لديف بارودوخەكێ باش بو دەماران و ئامادەباشيا وان وەلێ دكەت كاران ئەنجام بدەت (عزيز، ٢٠٢١).
هـەستكرن برسايەتی و ئێشانێ ئانكو دەمێ لەشێ مروڤی توشی گورانكاريا دبيت ئێكسەر دهـێنه ڤەگوهـاستن بو مێشكی و دێ هەست ب وێ ئێشێ كەت و دەملدەست دێ كارێ پێدڤی ئەنجام دەت (قه ره جه تانى, ٢٠١٩).
هـەستكرن ب هـەفسەنگیێ: دكەڤيته ناڤا گوهێ مروڤي ئەژی ب رێكا هنارتنەکێ دەربارەي هـەرلڤينەكا مروڤی و هـەروەسا سەرێ مروڤی،ئەڤ هـەسته ب تايبەت بوو وان كەسایێ گرنگه دبوارێ فروكەڤانی و بوشايا ئەسمانيدا(عزيز، ٢٠٢١).
هـەرماسولکەکێ خانەيەكا تايبەت بخوڤە هـەيه و هـەمی ژي هـەست بگورانكاريا دكەن ،بو نموونە دەمێ مروڤ كارەكێ سڤك يان گران بكەت ب رێكا وان خانەێن هـەستيار مروڤی هـەست بسڤكی و گرانی دكەت (قه ره جه تانى, ٢٠١٩).
هـەستەوەرێن نافخویی پێکدهـێت ژ دل رەشبوون و هـەستكرن ب ئێشو ئازاران و ب برسی و تێهنیبوونێ، هـەردەمێ لەشێ مە ب شێوەكێ نەرينی يان دروست كاربكەت لوی دەمی مروڤ هـەست ب ئەندامێن لەشێ خو ناكەت چونكی ل دەمێ پەيدابوونا هـەر تشتەكی ئەڤ پروسە وەكی هـوشياريەكێ بو مێشكی هنێريت داكو چارەسەريەكێ جهـێ خودا لديف وێ بهـێته پەيداكرن (عزيز، ٢٠٢١).
ئانكو ب كورتی ڤێراگەهشتن ئەو چالاكيه كو د مێشكێ مروڤيدا روودەت دەمێ ئاريشەك يان رودانەك دروست دبيت و تێگەهشتنا ڤی زاراڤی ژكەسەكی بو ئێكی دی يا جودايه چاوانيا سەرەدەری دگەل هـەر كارەكی يان رودانەكێ ئاستێ زانينا وان و چاوانيا ديتنا رێكان بو چارەسەركرنا گرفتێن ژيانێ (القاسم،٢٠١١).
ليستا ژێده ران.
_ عزیز، عزالدین احمد (٢٠٢١)، بنەمایێن دەرونناسییا گشتی، بادینیکرن: سیف اللە علی مایی، چاپا دووێ، چاپخانا تەهڕان، تەهڕان ــ ئیران.
2_ قه ره جه تاني، كه ريم شه ريف (٢٠١٩)، ده ررونزاني گشتي،چاپا ئيكي، زبان صلح، ته هيران-ئيران.
3_ القاسم، سميح (٢٠١١)، ديوان، چاپا دووي، دار العودة، بيروت-لبنان.

بەش…
رابەرییا پەروەردا دەروونی